Een veel beoefende stroming binnen de fotografie is straatfotografie. Hierbij maak je beelden van het straatleven, waarbij vaak ook onbekende mensen in beeld komen. Alleen is dit een dilemma: mag je iedereen op straat fotograferen? Het antwoord is niet gemakkelijk: ja, in veel gevallen mag dat. Maar deze publiceren ligt dan weer wat moeilijker. In dit artikel leg ik je uit hoe het zit met de regels rond straatfotografie.
Woordje vooraf: deze tekst is geen juridische tekst, ik geef ook geen juridisch advies. Ik wil je alleen meegeven hoe ik mij als straatfotograaf gedraag in de openbare ruimte. Aan deze tekst kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.
Straatfotografie is voor mij net als topsport: dit is voor mij als fotograaf de manier om mijn reactiesnelheid te oefenen. Zo onderhoud ik de kunst om te klikken op het juiste moment en heel snel een goede compositie te maken, terwijl ik soms ook nog even mijn instellingen bij moet stellen. Ik vind dit echt fantastisch om te doen.
Je kan hierbij verschillende strategieën hanteren: je volgt je onderwerp (dit kun je vrij onopvallend doen), of je kiest je decor eerder uit en laat daar mensen doorheen wandelen. Sinds de pandemie opteer vooral voor ik de tweede mogelijkheid. Zo stel ik mij als fotograaf low profile op en kom ik niet verkeerd over. Daarbij heb ik ook nog de neiging om vooral te klikken als er mensen met zowel hoofddeksels als mondmaskers passeren, waardoor ze quasi onherkenbaar zijn. Of ik laat het gezicht zelfs geheel uit beeld door iemand op de rug in beeld te brengen, of eerder als silhouet, of zelfs als schaduw.
Wat is GDPR? Wat is AVG?
Ik heb hiervoor gekozen omdat ik merkte dat mensen sinds de eerste lockdown sneller heetgebakerd konden reageren. Als fotograaf wilde ik kost wat kost conflicten met onbekenden vermijden, we hadden allemaal onze handen vol aan het rechthouden van onze ruggen. Ook dacht ik regelmatig aan de wetten die in de Europese Unie gelden. Ja, we hebben sinds 2018 de fameuze GDPR (General Data Protection Regulation), maar toch blijft er voor straatfotografen heel wat mogelijk.
Er waren in de EU al diverse privacywetten en deze GDPR is in het leven geroepen om deze wat te bundelen. Deze gaat over databescherming en is in zowel Nederland als België actief onder de naam AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Deze verordening is eigenlijk een leidraad voor het fatsoenlijk gebruik van persoonsgegevens door instellingen en bedrijven. Voor ons fotografen komt het erop neer dat wij zorgvuldig om moeten gaan met afbeeldingen van andere personen. Dit gaat vooral over bijhouden en / of publiceren.
Portretrecht of recht op afbeelding
Eigenlijk hadden we al zo’n wetgeving: het portretrecht in Nederland en het recht op afbeelding in België. Die wetten gaven aan dat je toestemming moest vragen of je foto’s van andere mensen mocht publiceren. Foto’s maken op straat mocht toen ook gewoon. Dat mag met de GDPR nog steeds, alleen moet je wel een aantal overwegingen in gedachte nemen bij het publiceren van foto’s van onbekende mensen.
Als ik mijn straatfoto’s van onherkenbare mensen publiceer, dan zit ik meestal ik safe. Is iemand deels herkenbaar in beeld, dan durf ik deze ook nog te publiceren. Mits de hoofdfocus niet op deze persoon ligt. Maar met een camera in de aanslag voor iemands neus gaan staan en de op ontspanknop drukken? Dat doe ik niet, omdat ik mij daar niet goed bij voel. Als onbekende mensen daarentegen op een Klimaatbetoging of op een carnavalsfeest gaan poseren, druk ik uiteraard wel op de ontspanknop. En in veel gevallen maak ik bij evenementen eerst oogcontact om goedkeuring te vragen. Zulke foto’s zet ik dan gerust op mijn website.
Recht op vrijheid van meningsuiting
Daarnaast zijn er ook een aantal rechten die in het voordeel van de fotograaf zouden kunnen zijn. Daarbij kunnen we bijvoorbeeld denken aan het recht op vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en vrijheid van de artistieke expressie, deze maken deel uit van het Europees verdrag voor de rechten van de mens.
Dit zijn allemaal heel belangrijke verdragen, verordeningen en wetten, maar eigenlijk zul je er als fotograaf niet snel mee in aanraking komen. Weet gewoon wat je doet. Grofweg gezegd: ja, je mag bijna alles fotograferen. En nee, je mag niet alles publiceren.
Hoe ga ik te werk?
Zoals gezegd, hanteer ik voor mezelf de volgende vuistregels bij straatfotografie:
- Ik stel me low profile op (dus niet de camera specifiek op iemand richten)
- Ik laat meestal mensen door mijn beeld heen wandelen of fotografeer ze als ze (quasi) onherkenbaar zijn. Silhouetten en schaduwen kunnen ook heel tof zijn.
- Zijn ze toch herkenbaar? Dan heb ik het liefst dat ze zo klein mogelijk in mijn beeld staan en dan ga ik er eerst over nadenken of ik dat beeld ga publiceren.
- Wil ik een onbekende persoon echt portretteren, dus groot en herkenbaar in beeld brengen? Dan vraag ik eerst toestemming. Een nee kun je hebben, een ja kun je krijgen.
Verder vind ik deze principes ook belangrijk:
- Het fotograferen van kinderen ligt vaak gevoelig. Ik probeer dus altijd te vermijden dat deze herkenbaar zijn, behalve als ik toestemming van hun ouders heb.
- Probeer goed te zijn voor de mensen: ik fotografeer doorgaans geen bedelaars in de Brusselse straten en wil mensen ook niet belachelijk maken.
- Straatfotografie gaat niet altijd over mensen. Je kan ook een deel van een fiets als hoofdonderwerp nemen of een halsbandparkiet in een Brussels park.
Zoals je door de regels heen kan lezen, blijven er dus genoeg mogelijkheden over om je met straatfotografie bezig te houden. En onthoud één ding, voor als je je per ongeluk een keer vergist: de kans lijkt behoorlijk klein dat je als straatfotograaf voor het gerecht moet komen. Online kom ik hier dan ook weinig voorbeelden van tegen.
Benieuwd naar mijn werk als straatfotograaf? Hier kun je een reeks uit 2020 bekijken.